Katedra Metodologii i Teorii Socjologicznej
Działalność utworzonej w 2021 roku Katedry, skupia się na analizie założeń epistemologicznych i procedur badawczych oraz na refleksji nad produktami badań, tj. pojęciami, twierdzeniami i teoriami procesów i struktur społeczno-kulturowych. Fundamentem poznawczych działań jest przekonanie, że socjologia empiryczna i socjologia teoretyczna nie powinny być przeciwstawiane. Uwaga kieruje się na uniwersalne reguły poznania społecznych zjawisk i na jego osobliwości. Metodologia i teoria socjologiczna rozwijane są w interdyscyplinarnym otoczeniu nauk społecznych i nauk o kulturze.
Katedra jest elementem ciągu genetycznego zapoczątkowanego przez Stanisława Ossowskiego, który w 1957 roku utworzył Katedrę Socjologii I, przekształconą w Katedrę Metod Badawczych w Socjologii (kierownik: Klemens Szaniawski), a następnie od 1973 roku w Zakład Metodologii Badań Socjologicznych (kierownicy: Stefan Nowak 1973-1989; Antoni Sułek 1989-2009; Krzysztof Koseła 2009-2020). Drugi ciąg genetyczny ma początek w Katedrze Socjologii Kultury utworzonej w 1966 roku dla Józefa Chałasińskiego i w późniejszym Zakładzie Socjologii Kultury kierowanym od 1977 roku przez Antoninę Kłoskowską, a od 2008 roku przez Elżbietę Hałas.
Działalność Katedry czerpie inspiracje z dzieł swoich mistrzów: Stanisława Ossowskiego i Stefana Nowaka, a także Edmunda Mokrzyckiego, Jakuba Karpińskiego, Julii Sowy oraz Józefa Chałasińskiego i Antoniny Kłoskowskiej. Dorobek Katedry stanowią zarówno badania empiryczne podejmowane w celu tworzenia całościowych diagnoz społeczeństwa polskiego, jak i refleksja teoretyczna dotycząca wymiarów przemian społeczeństwa globalnego.
W ukształtowaniu obecnego programu badawczego doniosły udział miało pokolenie, które naukową dojrzałość osiągnęło w latach 80. XX wieku i które na niedostatki metodologii pozytywistycznej odpowiedziało rozwiązaniami inspirowanymi paradygmatem interpretacyjnym. Wyróżniającym rysem badań nad kulturą są studia nad sferą aksjologiczną i semiotyczną zjawisk społecznych. Istotna pozostaje kulturalistyczna inspiracja socjologiczną teorią i humanistyczną metodologią Floriana Znanieckiego oraz nurtem interakcjonizmu symbolicznego, a także klasyczną i nową socjologią relacyjną.
OBSZARY BADAWCZE
- Socjologia jest nauką, tj. racjonalnym przedsięwzięciem poznawczym, różnym od wiedzy potocznej. Opiera się na regułach logiki i metodologii oraz na danych empirycznych. Z tego wynika konieczność badania granic oddzielających naukę od nie-nauki, w tym od pogranicznych obszarów wiedzy znajdujących się między socjologią a ideologią – religią, polityką czy wiedzą zdroworozsądkową. Z przekonaniem o naukowości socjologii wiąże się też refleksyjne, krytyczne samoograniczanie: zakreślanie granic kompetencji socjologów w stosunku do badaczy z innych dyscyplin oraz stanowisko, że aczkolwiek wiedza socjologiczna powinna być społecznie użyteczna, to nie może dyktować rozstrzygnięć dotyczących urządzania życia osobistego, społecznego i politycznego. Celem socjologii jest wszechstronne, teoretyczne rozumienie zjawisk społecznych, nie zaś działanie praktyczne. Nie wyklucza to osób uprawiających socjologię z różnych społecznych sieci świata pozauniwersyteckiego.
- W Katedrze uprawiana jest teoretyczna refleksja nad różnymi aspektami zjawisk społecznych i kulturowych: nad ewolucją systemów wartości, nad procesami sekularyzacji, nad zachowaniami politycznymi, nad tożsamościami narodową i religijną, nad przemianami kultur wiedzy i paradygmatów naukowych, nad pamięcią zbiorową i kulturową, w tym traumą Zagłady. Badanie związków między zjawiskami podsuwa odpowiedzi na pytanie o ich przyczyny oraz rządzące nimi prawidłowości. Za pluralizmem opisów i wyjaśnień złożoności świata społecznego stoi teoria socjologiczna, rozumiana jako głębsza, tzn. abstrakcyjna struktura pozwalająca zrozumieć i wyjaśnić regularność zjawisk społecznych.
- Wspólnym mianownikiem różnych podejść teoretycznych reprezentowanych w Katedrze jest koncepcja osoby jako racjonalnego, sprawczego podmiotu, zorientowanego w swoich działaniach na interesy i wartości kształtowane w historycznym i relacyjnym kontekście, a tym samym posługującej się partykularną perspektywą oglądu rzeczywistości. Dociekania teoretyczne można wprawdzie uprawiać jako autonomiczne pole abstrakcyjnego namysłu, to jednak teoria powinna być stosowana i sprawdzana w kontekstach empirycznych.
- W Katedrze analizowane są metody badań, ustanawiane są standardy systematycznych sposobów wnioskowania o zjawiskach społeczno-kulturowych, a szczególnie dróg prowadzących do uogólniania wyników badań i wyznaczania związków przyczynowo-skutkowych. Prowadzone są także prace nad doskonaleniem technik badawczych. Sondaż wciąż zajmuje w działalności Katedry ważne miejsce jako narzędzie badawcze, obok sięgania do danych zastanych (rejestrów, dokumentów osobistych i biograficznych, dokumentów wytwarzanych przez organizacje) czy metod jakościowych, takich jak wywiady indywidualne i grupowe, badania terenowe oraz socjologiczna i kulturowa analiza dyskursu.
- W Katedrze pielęgnowany jest ethos pracy naukowej połączony ze społeczną wrażliwością i zaangażowaniem uczonych w racjonalizację debaty publicznej, przy zachowaniu należytego dystansu i refleksyjnego podejścia do własnych przekonań. Nauka jest postrzegana jako autonomiczna przestrzeń krytycznej racjonalności naukowej w odróżnieniu od praktyki społecznej. Twierdzimy, że naruszanie tej autonomii prowadzi do instrumentalizacji nauki, szczególnie dla celów politycznych. Promowana w Katedrze postawa zobowiązuje do angażowania się w kształtowanie reguł instytucjonalnych formujących ład w świecie nauki, zwłaszcza gwarantujących wolność prowadzenia badań i wolność słowa.