Kształtowanie się habitusu narodowego a proces cywilizacji w Polsce po roku 1989: podejście figuracyjne
Słowa kluczowe: cywilizacja, figuracja, habitus narodowy, Norbert Elias, Polska, transformacja postsocjalistyczna
Rodzaj grantu: NCN Sonata BIS
Jednostka przyznająca grant: NCN
STRESZCZENIE
Głównym celem projektu jest udzielenie odpowiedzi na pytanie o sposób formowania się polskiego habitusu narodowego po 1989 roku, a z drugiej strony o jego powiązanie z procesem cywilizacji. Wychodząc od zaproponowanego przez Norberta Eliasa ujęcia koncepcji cywilizacji jako stopniowego eliminowania przemocy między jednostkami poprzez (formalne i nieformalne) regulacje, wspierane przez procesy tworzenia się państw, prowadzące do państwowego monopolu przemocy fizycznej i siły fiskalnej, międzynarodowy zespół badawczy prowadzić będzie prace empiryczne, w celu dostosowania ram teoretycznych do doświadczenia polskiej transformacji.
Habitus, czyli zestaw wzorców doświadczania i działania, uwarunkowanych biologicznie i ekologicznie, lecz jednocześnie regulowanych wpływem kultury, historii i zależności społecznych, powstaje w określonym społeczeństwie. W państwie narodowym może z czasem obejmować warstwę określaną jako „habitus narodowy”. Żaden z tych procesów – ani proces cywilizacyjny, ani tworzenie się państw, ani powstawanie habitusów narodowych – nie jest nieodwracalny: historia zna wiele procesów de-cywilizacyjnych. Jednak wpływ habitusu na zachowanie jednostek trwa nawet po ustaniu warunków figuracyjnych, które wpłynęły na jego powstawanie. Stąd w badaniu szczególny nacisk zostanie położone na analizę składników habitusów wywołanych, przywołanych lub uzasadnionych przynależnością do grupy określanej jako naród polski.
Badaniem zostaną objęte trzy „sfery normatywności” (prawo, polityka i religia), a także co najmniej sześć „sfer nierówności” (traktowanie kobiet, dzieci, osób chorych i niepełnosprawnych, osób starszych, umierających i śmiertelnie chorych, zwierzęta, mniejszości etniczne, religijne, seksualne i innych słabszych społecznie kategorii, w tym obcych, jak migranci czy cudzoziemcy). W badaniu zostanie zastosowana metoda mieszana, oparta na analizie danych wtórnych i danych generowanych poprzez wywiady. Celem analiz będzie ocena tendencji cywilizacyjnych i de-cywilizacyjnych w wyróżnionych sferach, a także cywilizacyjnego oraz de-cywilizacyjnego wpływu prawa, polityki i religii po 1989 roku.
Uzyskane w badaniu wyniki zostają porównane z wynikami co najmniej dwóch innych krajów byłego bloku wschodniego. Włączenie figuracji wystawionych na oddziaływanie podobnego impulsu transformacyjnego oraz oparta na nim analiza porównawcza pozwoli na lepsze zrozumienie sposobu formowania się polskiego habitusu po 1989 roku.
Publikacje
- Marta Bucholc, 2020, The Corona Crisis as a Test of National Habitus: The Imperative of Obedience
- Marta Bucholc, 2020, Law and liberal pedagogy in post-socialist society: The case of Poland, Journal of Modern European History 1-11
- Matylda Szempruch, 2020, Twórczość feministyczna a kobieca podmiotowość: ujęcie monstrualne, Przegląd Humanistyczny 4
- Marta Bucholc, Daniel Witte, 2020, Post-socialist Constitutionalism in Central and Eastern Europe, [w:] Toward a Populist Constitutional Consensus?, Dynamics of Constitutional Cultures. The Cultural Manifestation and Political Force Field of Constitutionalism, Werner Gephardt/Jan Christoph Suntrup (eds.), Frankfurt/Main: Vittorio Klostermann
- Marta Bucholc, 2021, Figurational Sociology of the Rule of Law, [w:] A Case of Central and Eastern Europe, Norbert Elias in Troubled Times. Figurational Approaches to the Problems of the Twenty-First Century, Florence Delmotte/Barbara Górnicka (eds.), Palgrave Macmillan
- Marta Bucholc, 2021, Handlarze i bohaterowie: Werner Sombart o kulturze, wojnie i kapitalizmie, Roczniki Historii Socjologii XI (2020), 7-24
- Marta Bucholc, Agnieszka Kolasa-Nowak, 2021, Historical Sociology in Poland, Transformations of Uses of the Past, East European Politics and Societies XX (X), 1-27.
- Marta Gospodarczyk, Łukasz Kożuchowski, 2021, Nowa ludowa historia: charakterystyka i społeczno-polityczne korzenie współczesnych narracji o historii chłopów polskich, Studia Socjologiczne 2(2020).
- Marta Bucholc, 2021, Kod kapitału a jurydyzacja (nie)odpowiedzialności, Kultura (nie)odpowiedzialności. [w:] Społeczne konteksty zaniechanej cnoty, red. Małgorzata Bogunia-Borowska, PWN
- Emilia Sieczka, 2021, O ograniczeniach teorii semiotycznej w badaniach późnego PRL-u na przykładzie Semiotyki Solidarności Pawła Rojka, Przegląd Humanistyczny 2(2021)
- Agnieszka Laddach, 2021, Sexuality and Gender Diversity in the Liberal Catholic Discourse in Poland in the Pastoral Perspective, Open Theology 7: 368-379
- Marta Bucholc, Maciej Komornik, 2022, Spinnrad im Dauerbetrieb. Der Justizumbau in Polen, Osteuropa 10 (2021)
- Marta Bucholc, Stephen Mennell, 2022, The Past and the Future of Historical Sociology. An Introduction, [w:] The Palgrave Handbook of the History of Human Sciences, D.McCallum, ed.
- Marta Bucholc, 2022, The Anti‐LGBTIQ Campaign in Poland: The Established, the Outsiders, and the Legal Performance of Exclusion, Law & Policy 43(4)
- Marta Bucholc, 2022, Abortion Law and Human Rights in Poland: The Closing of the Jurisprudential Horizon, Hague Journal on the Rule of Law https://doi.org/10.1007/s40803-022-00167-9
- Marta Bucholc, 2022, Historical Sociology of Law, [w:] D. McCallum ed., D. McCallum ed., The Palgrave Handbook of the History of Human Sciences, https://doi.org/10.1007/978-981-15-4106-3_55-1 Springer
- Marta Bucholc, 2022, The Rule of Law as a Postcolonial Relic: The Narrative of the Polish Right, Zeitschrift für Rechtssoziologie 42(1): 1–24
- Marta Bucholc, 2022, Sakralizacja i desakralizacja, tłumaczenie, Hans Joas, Stan Rzeczy 20(2021), p. 239-260
- Marta Bucholc, 2022, O naszość naszą i waszą, Stan Rzeczy 20(2021), p. 285-299
- Marta Bucholc, 2022, Tactical Boundary-Setting in the Search for Recognition, [w:] Understanding Recognition: Conceptual and Empirical Studies, red. P.Kulas, A. Waśkiewicz, S. Krawczyk, Nowy Jork: Routledge
- Paweł Bagiński, 2022, Mężczyźni wobec akcji #metoo (#jateż) na polskojęzycznym Facebooku. Analiza reakcji na kryzys normatywny w relacjach między kobietami a mężczyznami, Przegląd Humanistyczny 4/21, 32-48
- Marta Bucholc, 2022, Law, [w:] The Routledge Handbook of Memory Activism, red. Yifat Gutman, Jenny Wustenberg with Irit Dekel, Kaitlin M. Murphy, Benjamin Nienass, Joanna Wawrzyniak and Kerry Whigham, Nowy Jork: Routledge, s.149-153
- Marta Bucholc, 2022, Conditions for LGBTIQ+ families in Poland. Breaking away from the community of states?, [w:] Nina Dethloff i Katharina Kaesling (red.), Between Sexuality, Gender and Reproduction, Intersentia, s. 157-712
- Marta Bucholc, 2022, Academic Freedom in Poland, [w:] University Autonomy Decline. Causes, Responses and Implications for Academic Freedom, ed. Kirsten Roberts Lyer, Ilyas Saliba, Janika Spannagel. Nowy Jork, Routledge, s.119-146
- Marta Bucholc, 2023, Norbert Elias als Kulturkritiker. Von der demokratischen Ironie – oder: Wie Kultur Zivilisation verrät, [w:] Kulturkritik in Namen der Freiheit. Von Georg Simmel bis Hannah Arendt, ed. Christian Marty, Hans-Peter Müller, Barbara Thériault, Transcript Edition Kulturwissenshaft, s. 73-88
- Marta Bucholc, 2023, Conditions for LGBTIQ+ Families in Poland: Breaking Away from the Community of States?, [w:] Between Sexuality, Gender and Reproduction. On the Pluralisation of Family Forms, red. Nina Dethloff, Katharina Kaeslig, European Family Law 54, Intersentia
- Marta Bucholc, Agnieszka Kolasa-Nowak, 2023, Historical Sociology in Poland: Transformations of the Uses of the Past, East European Politics and Societies and Cultures 37 (1), 2023, p. 3-29
- Marta Bucholc, 2023, Civilizing Parents in the Digital Age, [w:] Dethloff, N., Kaesling, K., Specht-Riemenschneider, L. (eds) Families and New Media. Juridicum – Schriften zum Medien-, Informations- und Datenrecht. Springer, Wiesbaden. https://doi.org/10.1007/978-3-658-39664-0_8
- Marta Bucholc, 2023, Norbert Elias’s Comparative Historical Sociology, [w:] Against Process Reduction, Anthem Companion to Norbert Elias, red. Alexander Law, Stephen Mennell, https://anthempress.com/the-anthem-companion-to-norbert-elias-hb
- Emilia Sieczka, 2023, Wstyd a cywilizowanie młodzieży przez normy narodowe. Strategie wychowawcze na łamach gazetki szkolnej „Zeszyty Jagiellońskie”, [w:] Cywilizowanie dzieci. Społeczno-kulturowe badania dzieciństwa w perspektywie teorii Norberta Eliasa, red. Zofia Boni, Marta Rakoczy, Warszawa: Oficyna Naukowa
Wystąpienia i konferencje
Marta Bucholc
- “Polish culture war: the “LGBT-free zones” from a figurational perspective”, Back to the Future? Progressions and Retrogressions. 6th Interim Conference. Political Sociology Research, Network 32 of the European Sociological Association, 28-30.10.2020
- “National-conservative critique of law in Poland: a postcolonial narrative of postsocialist legal transformation”, Socio-Legal Perspectives on the Rule of Law, Viadrina University we Frankfurcie nad Odrą. 26-27.11.2020
- “Polish “Holocaust Law” of 2018: A Case in Figurational Sociology of Law”, IV ISA Forum of Sociology w Porto Alegre, 23-28.02.2021
- “Wychowywanie dzieci jako motor procesów cywilizacji (i decywilizacji)”, O procesach cywilizowania dzieci. Warsztaty online, Interdyscyplinarny Zespół Badań nad Dzieciństwem na Uniwersytecie Warszawskim, 15-16.04.2021.
- “Abortion law in Poland since 1989: A study of the emergence of a post-socialist constitutional identity”, Zeitgeschichtliches Kolloquium, University of Jena, 22.04.2021
- “Mapping the Established and the Outsiders in Poland”, Gesellschaft für Soziologie, Universität Graz, 20.10.2021
- “Liberalismus oder Liberalismen?, Souveränität und Gewalt. Liberale Demokratien –Teil der Lösung oder Teil des Problems?”, Alfried Krupp Wissenschaftskolleg w Greifswaldzie, 3.11.2021
- “Breaking away from the Community of States? Conditions for LGBTQI* Families in Poland”, Between Sexuality, Gender & Reproduction: On the Pluralization of Family Forms, Uniwersytet w Bonn, 17-18.11.2021
- „Gewaltenteilung und polnische Verfassungskrise (und wie Letztere mit der katholischen Kirche zusammenhängt)” podczas spotkania ekspertów Macht und Machtkontrolle. Gewaltenteilung in Politik, Recht und Religion grupy roboczej „Gewaltenteilung. Grundproblem kirchlicher Verfassungstheorien in der Moderne”, online, 13-14.01.2022 r.
- “Semantic Indeterminacy of Women’s Rights and the Emergence of the Global Legal Governance of Abortion”, Long-term Processes in Human History: A Tribute to Johan Goudbsblom, Fundacja Norberta Eliasa i Królewska Akademia Nauk w Niderlandach, Amsterdam, 17-19.03.2022 r.
- “The global figuration of human rights: A relational analysis”, New Challenges in Field Theory, Social Space, Fields and Relationality in Contemporary and Historical Social Analysis Research Network, Uniwersytet Warszawski, Naukowa Agencja Wymiany Akademickiej, Strasburg, 9.06.2022 r.
- “Legal governance of abortion: interdependencies and centrifugal effects in the global figuration of human rights”, Global Meeting on Law & Society, Law and Society Association, Lizbona (online), 13-16.06.2022 r.
- “Law and National Habitus: Revisiting the Link”, Compact Colloquium in Central and East European History, University of Konstanz, Konstancja, 7-8 .07.2022 r.
- “Trybalizm: rekonfiguracje”, XVIII Ogólnopolski Zjazd Socjologiczny, Polskie Towarzystwo Socjologiczne, Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 14-17.09.2022 r.
- Udział w dyskusji plenarnej Academic Freedom Contestations podczas konferencji Politik und Profession, Freie Universität Berlin, 21-22.03.2023
Paweł Bagiński
- „Tęczowy patriotyzm” – mniejszości płciowe i seksualne w grze o reprezentację i reprodukcję polskości, III Polska Konferencja Pamięcioznawcza, Polish Memory Studies Group, 10.12.2021
- “Long-term Processes in a Short Period of Time? The Case of Relations between Men and Women during the Postsocialist Transformation in Poland”, Long-term Processes in Human History: A Tribute to Johan Goudbsblom, Fundacja Norberta Eliasa i Królewska Akademia Nauk w Niderlandach, Amsterdam, 17-19.03.2022 r.
- “Molestowanie seksualne – wytwarzanie subkategorii przemocy w dobie polskiej transformacji postsocjalistycznej na podstawie badania dyskursu czasopisma “Zwierciadło”, XVIII Ogólnopolski Zjazd Socjologiczny, Polskie Towarzystwo Socjologiczne, Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 14-17.09.2022 r.,
- “The discursive undermining of the reality of violence in sexual harassment”, The Fantasy-Reality Continuum: Science, Religion, Politics, Uniwersytet Warszawski, Fundacja Norberta Eliasa, Warszawa, 8-10.12.2022 r.
- Gender Power Relations and Polish National Habitus in a Discourse on Hand-kissing in Postsocialist Poland, referat regularny, XX World Congress of Sociology, International Sociological Association, Melbourne, 25.06-1.07.2023
Marta Gospodarczyk
- “Historia ludowa Polski jako projekt (potencjalnie) emancypacyjny? Współczesna historiografia chłopów polskich w świetle teorii Established-Outsiders Norberta Eliasa”, III Polska Konferencja Pamięcioznawcza, Polish Memory Studies Group, 10.12.2021
- “The Trauma of Drought and Limits of the Civilizing Process”, Long-term Processes in Human History: A Tribute to Johan Goudbsblom, Fundacja Norberta Eliasa i Królewska Akademia Nauk w Niderlandach, Amsterdam, 17-19.03.2022 r.
- “Susza jako katalizator zmiany społecznej na wsi? Zjawisko suszy rolniczej oraz jego możliwe konsekwencje”, Społeczności wiejskie w procesie modernizacji. Uwarunkowania regionalne i systemowe, Sekcja Socjologii Wsi Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Uniwersytet Szczeciński, Kulice k. Nowogrodu, 21-22.06.2022 r.
- “Susza a przemiany upłciowionych wzorców pracy w rodzinnych gospodarstwach rolnych”, XVIII Ogólnopolski Zjazd Socjologiczny, Polskie Towarzystwo Socjologiczne, Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 14-17.09.2022 r.
- “The Limits of Control. Drought and the Limits of Civilizing Process”, wystąpienie podczas seminarium socjologicznego School of Media, Communication and Sociology, University of Leicester, 26.04.2023
- “Innovation – What is it good for? The case of agricultural compensations in Poland” XX World Congress of Sociology, International Sociological Association, Melbourne, 25.06-1.07.2023
Maciej Komornik
- “Challenging the Course of the Civilising Process in the Constitutional Framework of the Rule of Law: Poland Since 2015”, IV ISA Forum of Sociology w Porto Alegre, 23-28.02.2021
- “Freedom of assembly in Poland since 1989: established and outsiders in the local spaces”, Global Meeting on Law & Society, Law and Society Association, Lizbona (online), 13-16.06.2022
Agnieszka Laddach
- “The concept of accompaniment for LGBT+ people in the civilizing process of the Catholic Church: Pope Francis’s pastoral approach in light of Norbert Elias’s sociology of civilization”, International Congress of the European Society for Catholic Theology “Creation – Transformation – Theology”, University of Osnabrück, 26.08.2021
- “Nudity which Provoked a Crisis: ‘Good Life’ Ideas and Christian Religious and Cultural Anxieties in the Light of the ‘National Habitus’ Theory of Norbert Elias”, Negotiating Good Life in Times of Crisis: Voices of Theology and Religious Studies, Protestant Theological University in Amsterdam, online, 4-7.04.2022
Waldemar Rapior
- “Activistic capital. What is it, who has it, what it makes possible? A pro-refugee bottom-up initiatives case study”, wystąpienie podczas seminarium Seminar on the Border, Gruszki, 21-24.04.2023
Emilia Sieczka
- Transmisja postpamięci w relacji Osiadli-Outsiderzy w polskim gimnazjum. Studium z socjalizacji do polskiego habitusu narodowego, III Polska Konferencja Pamięcioznawcza, Polish Memory Studies Group, 10.12.2021
- Emergence of the Middle-Class Dispositions in Socialist Poland: Analysis of Biographical Interviews. Toward the Genealogy of the Polish Middle Class, IV ISA Forum of Sociology w Porto Alegre, 23-28.02.2021
- Polish Middle School (gimnazjum): Between National Habitus and the Process of Civilization. Analysis of School Newspapers (1999-2019), IV ISA Forum of Sociology w Porto Alegre, 23-28.02.2021
- Established-Outsider Relations and National Habitus in Polish Secondary Schools (gimnazja). Analysis of the School Newspapers (1999-2019), European Sociological Association Conference, Barcelona
- „Polskie gimnazjum między habitusem narodowym a procesem cywilizacyjnym. Analiza gazetek szkolnych 1999-2019, O procesach cywilizowania dzieci. Warsztaty online, Interdyscyplinarny Zespół Badań nad Dzieciństwem na Uniwersytecie Warszawskim, 15-16.04.2021
- “Naming of the Polish Secondary Schools (Gimnazja) in Post-Transformational Poland, Transformation of (Post-)Communist Memory. Renaming Public Spaces and Redefining Monuments in the Republic of Poland and the Federal Republic of Germany since 1990”, German Institute of Polish Affairs (Deutsche Polen-Institut), 28-29.06.2021
- “Established-outsider dynamic in the expanding Polish intelligentsia from the 18th to 21st century”, Long-term Processes in Human History: A Tribute to Johan Goudbsblom, Fundacja Norberta Eliasa i Królewska Akademia Nauk w Niderlandach, Amsterdam, 17-19.03.2022
- “Internalizacja norm i schematy narracyjne w opowiadaniach licealistów. Studium transmisji wstydu i socjalizacji narodowej w później nowoczesności”, XVIII Ogólnopolski Zjazd Socjologiczny, Polskie Towarzystwo Socjologiczne, Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 14-17.09.2022
- “Established and outsiders’ model in mobilizing the symbolic resources of Polish intelligentsia. The responses to changes in educational system from socialist to post-socialist period”, Transforming State Socialism in East-Central Europe. Historical Sociology of the Long Change, Uniwersytet Warszawski, Polska Akademia Nauk, Warszawa, 30.09-1.10.2022
- “Imagined Polishness as emotional regulation of schoolchildren. A study of national socialization through the transmission of shame”, The Fantasy-Reality Continuum: Science, Religion, Politics, Uniwersytet Warszawski, Fundacja Norberta Eliasa, Warszawa, 8-10.12.2022
- “Nationalist mobilisation from below. Resisting functional democratization at Polish schools through reproduction of cultural hierarchies and elitist memory framing, referat regularny”, Politics of memory and the identity of the nations in Central and Eastern Europe after 1989, Wissenschaftliches Zentrum der Polnischen Akademie der Wissenschaftenin in Wien, Wiedeń, 23.05.2023
- Au-delà des marges du politique: Socialisation nationale par la honte. Communautés scolaires établis et marginales en Pologne (1999-2018), wystąpienie podczas seminarium doktoranckiego Au-delà des marges du politique – Objets, méthodes, limites, Centre de Recherche en Science Politique de l’Université Saint-Louis Bruxelles, Bruksela, 9.03.2023
Inne efekty
Wydarzenia popularyzujące naukę
Marta Bucholc
- Is there still “rule of law” in Poland and Hungary?, Panel discussion with Timothy Garton Ash, Adam Bodnar and Zsolt Enyedi, organized by St.Anthony’s College, Cambridge University, 9.2.2021
- Rule of Law and Human Rights: Close-Reading of the Polish Constitutional Tribunal’s 2020 Ruling on Abortion Law, a lecture at University of Lund, 5.5.2021
- komentarz do prezentacji Anny Przybylskiej, “Prawo a praktyka konsultacji społecznych w Niemczech i Polsce” podczas seminarium Demokratyzująca rola deliberacji w konsultacjach społecznych? Kontekst prawny i praktyka samorządowa w Niemczech i w Polsce
- Dyskusja plenarna Boundaries of European Identity z udziałem Sebastiana Conrada, Any Ivasiuc, Ville Erkilla, Darii Krivonos Museum Europaischer Kulturen, Museum Europaischer Kulturen, Berlin, 26.04.2022
- Referat (wspólnie z Agnieszką Kolasą-Nowak), „Socjologia historyczna w Polsce. Po co socjologowie sięgają do przeszłości?” Czwartki z socjologią historyczną, Wydział Socjologii UW, Sekcja Socjologii Historycznej Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, 19.05.2022 r., online
- Udział w dyskusji nt. filmu Breaking Social podczas festiwalu One World Festival, Praga, 28-30.03.2023 (wraz z Ludmilą Wladyniak)
- Udział w dyskusji podczas otwartego spotkania nt. książki Cywilizowanie dzieci? Społeczno-kulturowe badania dzieciństwa w perspektywie teorii Norberta Eliasa (red. Zofia Boni, Marta Rakoczy), 28.11.2023, Warszawa (wraz z Romanem Chynkowskim, Marcinem Gołębiem, Zofią Boni, Martą Rakoczy)
Marta Gospodarczyk
- Udział w dyskusji nt. książki Izabeli Wagner Bauman. Biografia, Wydział Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, 22.11.2021
Organizacja seminariów otwartych
- Jason Hughes (University of Leicester), From Smoking Pasts to Vaping Futures. Tobacco Use and Figurational Research, Warszawa, 11.05.2023
- Myarmarjargal Purev (Kyushu University, Japan), Nomads in the City? Story of how Urban Identity is Formed in Mongolia, online, 6.06.2023
- Tatiana Landini (Universidad Federal de Sao Paolo, Brazil), Brazil under Bolsonaro – is the concept of decivilizing offensive viable? online, 5.10.2023
- Barbara Górnicka (University College Dublin), Towards the civilising of women’s pain? The socio-historical medical discourses behind the experiences of women living with endometriosis in Ireland, Warszawa, 16.11.2023