Polski krajobraz aborcyjny: przerywanie ciąży w doświadczeniach kobiet i ginekologów

STRESZCZENIE

Aborcja to skomplikowany problem społeczny, który łączy szereg czynników. W narracji zdominowanej przez prawo, religię i kulturę, łatwo jest pomijać osoby, które mają bezpośredni kontakt z aborcją, rozumianą zarówno jako osobiste doświadczenie, jak i jako formę świadczonej opieki medycznej. Tymczasem to właśnie te osoby mogą powiedzieć nam najwięcej o aborcji jako istniejącym aspekcie rzeczywistości.

Niniejsze badanie ma na celu dokładniejsze zrozumienie doświadczeń aborcyjnych w Polsce. Kobiety i ginekolodzy są często zmuszeni lawirować między formami stygmatyzacji, hierarchizacją, czy prawem, aby albo uzyskać aborcję, albo nauczyć się, jak ją przeprowadzać. Badanie skupia się zwłaszcza na strategiach podejmowanych w celu osiągnięcia tych celów i odzyskania autonomii reprodukcyjnej pomimo obowiązującego w kraju antyaborcyjnego prawa.

W związku ze specyfiką zagadnienia trudno o dokładne dane, ale możliwym jest oszacowanie liczby przeprowadzanych aborcji w Polsce. Badanie z 2013 roku (CBOS) ujawniło, że od 25% do 33% polskich kobiet przynajmniej raz w życiu zdecydowała się na aborcję. Inne badanie opublikowane w 2012 roku w The Lancet wskazuje, że globalnie średnio od 10 do 40 na 1000 ciąż zostaje celowo przerwanych, co przekłada się na około 100 000 aborcji rocznie w Polsce. Tymczasem przed dalszym zaostrzeniem już i tak restrykcyjnego polskiego prawa aborcyjnego przez Trybunał Konstytucyjny w 2021 roku, państwowe placówki zdrowia zgłaszały rocznie około 1200 aborcji przeprowadzanych w szpitalach publicznych. Powyższe dane wskazują, że polskie państwo oficjalnie dostrzega tylko około 1 na 100 aborcji – polskie kobiety są zatem nad wyraz samodzielne i zaradne w przerywaniu ciąży we własnym zakresie.

Ze względu na wysoce restrykcyjne ramy prawne polskiego prawa antyaborcyjnego, personel medyczny także może znajdować się w trudnej sytuacji. Ginekolodzy są często zmuszeni balansować między zinstytucjonalizowanymi aspektami aborcji w Polsce, zwłaszcza że sami są częścią systemu medycznego, a aborcją jako doświadczeniem, które często przekracza treści paragrafów i rozporządzeń. Podwójna rola lekarzy – jako tych, którzy czasami odgrywają ważne role w systemie (np. doradzając w zakresie polityki publicznej lub standardów opieki dotyczących aborcji), oraz jako tych, którzy mają kontakt z doświadczeniami swoich pacjentek – sprawia, że perspektywa ginekologów również warta jest zgłębienia.

Niniejsze badanie ma na celu nie tylko eksplorację indywidualnych doświadczeń, ale także poszukiwanie wspólnych dla nich mianowników i wzorców zachowań. Analizuje rolę władzy, hierarchii i autonomii w podejmowaniu decyzji mimo systemowych trudności lub możliwych konsekwencji. Ma również pokazać, jak różne mogą być doświadczenia aborcyjne zarówno dla różnych grup społecznych,  jak i poszczególnych jednostek w ramach danej grupy.

Badania dotyczące aborcji w kontekście polskim powinny szczególnie zainteresować zarówno rodzimych, jak i zagranicznych badaczy. Przy widocznej globalnej tendencji do wprowadzania zmian prawnych regulujących oficjalnie kwestię aborcji (od ograniczeń wprowadzonych w krajach takich jak USA, Senegal czy Honduras, po liberalizację ustawodawstwa w Irlandii i Argentynie), Polska pozostaje przykładem kraju o systemie prawnym wyraźnie różniącym się od regionalnego standardu. Lepsze zrozumienie sytuacji w Polsce może zatem okazać się wartościowe dla dalszej międzynarodowej analizy porównawczej kontekstów społecznych, kulturowych i prawnych dotyczących prawa i doświadczeń związanych z aborcją w różnych krajach, a także przyczynić się do dyskusji na temat projektowania systemów opieki zdrowotnej odpowiadających na potrzeby potencjalnych odbiorców.