Boszniacki nacjonalizm. Strategie tworzenia granic wspólnoty

STRESZCZENIE

Głównym celem badania prowadzonego w ramach rozprawy doktorskiej jest przemyślenie specyfiki funkcjonowania jednego z kluczowych mechanizmów nacjonalistycznej polityki – mechanizmu tworzenia granic wspólnoty narodowej, na przykładzie współczesnego boszniackiego nacjonalizmu w Bośni i Hercegowinie. Zbadane zostaną odgórne strategie kształtowania etno-kulturowych granic narodu boszniackiego stosowane przez elity polityczne dominujące w boszniackiej części pola politycznego Bośni i Hercegowiny w latach 1996-2015. Strategie te będą obserwowane przez pryzmat oficjalnej polityki pamięci dotyczącej wojny w Bośni (1992-95), a ściślej – rocznic trzech wydarzeń uznanych za kluczowe z punktu widzenia celu badania: oblężenia Sarajewa, zburzenia Starego Mostu w Mostarze i masakry w Srebrenicy. Badanie prowadzone jest na gruncie socjologii polityki. 

 

Główna hipoteza badawcza zakłada, że boszniackie strategie tworzenia etno-kulturowych granic wspólnoty narodowej po 1995 roku przyjmują dwie podstawowe formy: (1) strategii ekskluzywistycznych obliczonych na wytworzenie radykalnej różnicy kulturowej między własną grupą odniesienia a pozostałymi dwiema grupami narodowymi (bośniackich Serbów i bośniackich Chorwatów) zamieszkującymi kraj oraz (2) strategii ekspansjonistycznych obliczonych na usankcjonowanie wyłącznego prawa narodu boszniackiego do całego dziedzictwa kulturowego Bośni i Hercegowiny. Pierwszy typ strategii obejmuje maksymalne zawężanie kryteriów etno-kulturowej przynależności do wspólnoty narodowej, drugi natomiast – zawłaszczanie na boszniacką wyłączność tych atrybutów bośniackiego dziedzictwa, do których w równej mierze mogłyby przyznawać się wszystkie trzy grupy narodowe. 

 

Podstawowym źródłem materiału badawczego są okołorocznicowe wydania wybranych boszniackich mediów drukowanych, zasadniczo przychylnych (a przynajmniej nie-wrogich) elitom dominującym. Chodzi tu o prasę codzienną oraz tygodniki/dwutygodniki społeczno-polityczne wydawane w latach 1996-2015, takie jak np. Dnevni avaz, Ljiljan, czy Preporod: islamske informativne novine. Niezbędnym źródłem uzupełniającym są transkrypcje przemówień rocznicowych wygłaszanych przez elity dominujące, możliwe do odnalezienia w lokalnych archiwach. Główne gatunki dyskursywne brane pod uwagę w kontekście oficjalnej retoryki obchodów rocznicowych to: rocznicowe komentarze i wypowiedzi; wywiady; felietony; polemiki i debaty; oficjalne przemówienia. 

 

Naturalny dla projektu wybór metodologiczny to socjologicznie zorientowana Krytyczna Analiza Dyskursu (KAD) – jej założenia teoretyczne sprzyjają badaniu nacjonalistycznych strategii rozumianych jako procesy polityczne, a wypracowane przez nią narzędzia pozwalają właściwie sproblematyzować badane strategie, uchwycić ich dynamikę i skupić uwagę analityczną na aktorach politycznych i działaniu przez nich podejmowanym, nie zaś na strukturalnych determinantach tego działania.