Towards Illiberal Constitutionalism in East Central Europe: Historical Analysis in Comparative and Transnational Perspectives

ABSTRACT

Projekt bada powstanie nieliberalnych koncepcji i praktyk w Europie Środkowo-Wschodniej. Ma na celu pokazanie dlaczego i jak to doświadczenie jest istotne dla aktualnej sytuacji – populistycznego wyzwania wobec konstytucyjnych podstaw liberalnej demokracji w Europie i na świecie.

 

W ostatnich latach powstanie autorytarnych rządów w Europie Środkowo-Wschodniej oraz skrajnie prawicowych i populistycznych ruchów w całej Europie wywołało obawy, że liberalno-demokratyczny porządek ustanowiony po 1989 roku rozpada się. Na Węgrzech i w Polsce populistyczne rządy wykorzystują system prawny do podtrzymywania nieliberalnych form rządów, utrwalając kontrolę poprzez reformy konstytucyjne. Obecna debata skupiająca się na Węgrzech i Polsce bywa jednak albo wysoce normatywna, albo wysoce techniczna i zbyt często ahistoryczna. 

 

Polityczna reakcja na szczeblu europejskim na nieliberalny zwrot w tych państwach członkowskich UE była nieprzekonująca i niekonsekwentna. Zgadzamy się z komentatorami, którzy twierdzą, że jest to coraz większe wyzwanie dla Europy jako całości. Biorąc pod uwagę ogólną sytuację na kontynencie, powstanie nieliberalnych konstytucjonalizmów w Polsce i na Węgrzech może być zjawiskiem raczej trwałym niż przejściowym. Może się również rozprzestrzenić poza te kraje, zagrażając tym samym konstytucyjnemu i politycznemu krajobrazowi w UE i poza nią. Ta sytuacja stwarza pilną potrzebę badań interdyscyplinarnych i budowania mostów między środowiskami naukowymi – zarówno pod względem geograficznym jak i dyscyplinarnym, na które nasz projekt stara się odpowiedzieć.

 

W ten sposób staramy się wprowadzić historyczne, interdyscyplinarne, zorientowane na praktykę i porównawczość perspektywy do zaangażowania akademickiego w kwestii nieliberalnych i autorytarnych wyzwań dla demokracji konstytucyjnej. Wielu komentatorów zauważyło, że dzisiejsi nieliberalni architekci konstytucyjni byli również na pierwszej linii frontu ruchu demokratyzacji w latach 80. i liberalnej transformacji lat 90. Ten projekt ma na celu wyjaśnienie dlaczego tak się stało. Zamierzamy sytuować współczesne konflikty w dłuższym historycznym przypływie i odpływie idei i praktyk konstytucjonalizmu, demokracji, legalności i pluralizmu w Europie Środkowo-Wschodniej. Projekt rozciąga się od epoki powojennej z naciskiem na okres od 1968 roku, obejmujący epokę późnego socjalizmu państwowego, postkomunistycznej transformacji liberalnej, po współczesność. Pozwoli nam to pokazać, jak zaczątki rządów prawa i „liberalnego konsensusu” z lat 90. ewoluowały już w późnym okresie socjalizmu państwowego, ale również jak zaczątki „nieliberalnego wyzwania” rodziły się już w liberalnym okresie przejściowym. 

 

Ten projekt pokaże, dlaczego i jak doświadczenia Europy Środkowo-Wschodniej mają znaczenie dla obecnego populistycznego wyzwania wobec konstytucyjnych podstaw liberalnej demokracji w Europie i na świecie. Wspiera młodych naukowców w skupieniu się na nowatorskich badaniach nad tym pilnym wyzwaniem, tworzeniu międzynarodowej sieci, a tym samym przygotowaniu gruntu pod ich długoterminowe zaangażowanie akademickie w tej dziedzinie.